باورهایی هستند که بر پایه منطق و دلیل علمی بنا نشده‌اند و اغلب از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شوند خرافات نام دارند. این باورها در ترس‌های انسان از ناشناخته‌ها، نیاز به کنترل بر محیط اطراف و تمایل به یافتن معانی پنهان در رویدادهای روزمره ریشه دارند. انسان‌ها از آنچه نمی‌دانند می‌ترسند. خرافات به عنوان راهی برای مقابله با این ترس عمل می‌کنند و به افراد احساس امنیت می‌دهند.
در مقاله زیر قصد داریم 9 نمونه از شایع‌ترین خرافات در سطح جهان را بررسی کنیم.
خرافه نحسی عدد 13
در بسیاری از فرهنگ‌ها، به ویژه در فرهنگ غربی، عدد ۱۳ با بدشانسی و نحوست مرتبط است. این باور که ریشه در تاریخ و فرهنگ‌های مختلف دارد، به مرور زمان به یک خرافه رایج تبدیل شدند. یکی از دلایل اصلی این باور به داستان عیسی مسیح و شام آخر بازمی‌گردد. در این داستان، ۱۳ نفر دور میز جمع شدند و پس از آن اتفاقات ناگواری برای عیسی مسیح رخ داد.
عدد ۱۲ در بسیاری از فرهنگ‌ها نماد یک دوره کامل و کمال است. مثلاً ۱۲ ماه سال، ۱۲ ساعت، ۱۲ برج فلکی. به همین دلیل، عدد ۱۳ که بعد از این عدد کامل می‌آید، به عنوان یک عدد ناقص و نحس تلقی می‌شود. در بسیاری از ساختمان‌ها، طبقه سیزدهم وجود ندارد و به جای آن، از طبقه چهاردهم استفاده می‌شود. همچنین، بسیاری از افراد از نشستن در صندلی سیزدهم در اتوبوس یا هواپیما اجتناب می‌کنند.
در خصوص امام علی (ع) و ارتباط ایشان با این عدد، روایات و باورهای متفاوتی وجود دارد که نیازمند بررسی دقیق‌تری است. یکی از مهم‌ترین روایات مرتبط با عدد ۱۳ و امام علی (ع)، تولد ایشان در سیزدهم ماه رجب است. برخی از منابع شیعه، این روز را به عنوان روز میلاد با سعادت امیرالمؤمنین (ع) جشن می‌گیرند. برخی مورخان معتقدند که بنی امیه به دلیل دشمنی با اهل بیت (ع)، به‌ویژه امام علی (ع)، تلاش کردند تا روز تولد ایشان را نحس جلوه دهند و به همین دلیل، عدد ۱۳ را به عنوان نمادی از بدشانسی معرفی کردند.
روز جمعه
به عنوان آخرین روز هفته و روز عبادت مسلمانان، در فرهنگ و باورهای ایرانیان روز جمعه از اهمیت خاصی برخوردار است. با این حال، علاوه بر جنبه‌های مذهبی، روز جمعه در فرهنگ عامه ایران با برخی خرافات و باورهای عامیانه نیز گره دارد. یکی از رایج‌ترین خرافات مرتبط با روز جمعه، باور به نحسی شروع کارهای مهم در این روز است. بسیاری از مردم بر این باورند که آغاز کارهای بزرگ مانند سفر، عقد قرارداد یا نقل و مکان در روز جمعه، به فال نیک نیست و ممکن است با مشکلات و بدشانسی همراه باشد.
در برخی مناطق، رفتن به آرایشگاه در روز جمعه به خصوص برای زنان، به فال نیک نیست و باور بر این است که ممکن است باعث کوتاه شدن عمر یا بروز مشکلات شود. اگرچه روز جمعه برای برگزاری مراسم عروسی مناسب است، اما برخی خرافات مرتبط با این روز نیز وجود دارد. مثلاً، برخی بر این باورند که عروس نباید در روز جمعه آرایش کند یا اینکه عروس و داماد نباید در روز جمعه به خانه جدیدشان بروند.
باور به نحسی یک روز می‌تواند بر رفتار و احساسات افراد تأثیر بگذارد. این پدیده را “اثر پلاسیبو” می‌نامند. هیچ دلیل علمی برای نحسی روز جمعه وجود ندارد.
خرافه شکستن آینه
یکی از رایج‌ترین خرافات در بسیاری از فرهنگ‌ها، از جمله فرهنگ ایرانی شکستن آینه است. این باور که شکستن آینه نشانه‌ی هفت سال بدشانسی است، در طول تاریخ به شکل‌های مختلفی روایت شده است. در برخی فرهنگ‌ها، آینه نمادی از روح و روان انسان است. شکستن آینه به معنای آسیب دیدن یا شکستن این انعکاس درونی تلقی می‌شود. در طراحی اتاق فرار و یا سافاری وحشت، می‌توانید از این عامل استفاده کنید. الیته باید توجه شود که آینه‌ها در فضای اتاق فرار در دسترس بازیکن نباشد.
در گذشته، آینه‌ها بسیار گران‌قیمت بودند و شکستن آن‌ها خسارت بزرگی محسوب می‌شد. به همین دلیل، مردم برای کاهش این خسارت، باور به بدشانسی را به وجود آوردند.
چشم زخم
یکی از باورهای رایج در بسیاری از فرهنگ‌ها چشم زخم است که بر اساس آن، نگاه حسودانه‌ی افراد می‌تواند باعث آسیب رسیدن به شخص، مال یا موفقیت‌های او شود. این باور ریشه‌های عمیقی در تاریخ و فرهنگ‌های مختلف دارد و هنوز هم در بسیاری از جوامع رواج دارد. یکی از قدیمی‌ترین نمادهای چشم زخم، چشم حوروس است که در مصر باستان برای محافظت در برابر نیروهای شیطانی استفاده می‌شد.
اسلام به عنوان دینی که به دنبال سعادت و سلامت مؤمنان است، به موضوعاتی مانند چشم زخم که می‌تواند به انسان آسیب برساند، توجه ویژه‌ای نشان می‌دهد. باور به چشم زخم، اگرچه ممکن است به شکل خرافی درآید، اما در اصل به تأکید بر قدرت خداوند و تأثیر دعا و توسل به او اشاره دارد.
در روایات اسلامی، به روشنی به چشم زخم اشاره شده و پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) راهکارهایی برای مقابله با آن ارائه داده‌اند. برخی از این روایات عبارتند از:
- آیه «وَإِن یکادُ الَّذِینَ کفَرُوا لَیزْلِقُونَک بِأَبْصَارِهِمْ»: این آیه از سوره قلم به عنوان یکی از مهم‌ترین آیات در رابطه با چشم زخم شناخته می‌شود و به تأثیر نگاه‌های حسودانه اشاره دارد.
- توصیه به خواندن سوره‌های ناس و فلق: پیامبر اکرم (ص) به مسلمانان توصیه کرده‌اند که برای محافظت در برابر چشم زخم، سوره‌های ناس و فلق را بخوانند.
- تاکید بر توکل به خدا: ائمه اطهار (ع) بر اهمیت توکل به خدا و پناه بردن به او برای دفع بلا و چشم زخم تأکید کرده‌اند.
یافتن چهار برگ شبدر
از دیرباز یافتن یک برگ شبدر چهار برگ به عنوان نشانه‌ای از خوش‌شانسی شناخته شده است. اما آیا این باور تنها یک افسانه است یا پشت آن دلیلی علمی وجود دارد؟ شبدرهای چهار برگ بسیار نادرتر از نوع سه برگ آن‌ها هستند. به همین دلیل، یافتن آن‌ها به عنوان یک اتفاق نادر و خوش‌یمن تلقی می‌شود.
هر یک از چهار برگ شبدر اغلب به نمادی از چیزی خاص تعبیر می‌شود:
- برگ اول: ایمان
- برگ دوم: امید
- برگ سوم: عشق
- برگ چهارم: شانس
وجود یک برگ اضافی در شبدر نتیجه یک جهش ژنتیکی است. این جهش‌ها معمولاً به صورت تصادفی رخ می‌دهند و به ندرت در همه برگ‌های یک گیاه اتفاق می‌افتد.
خرافه گربه سیاه
در مصر باستان، گربه‌ها حیوانات مقدس بودند و نماد باروری و حفاظت محسوب می‌شدند. قرون وسطی، گربه‌ها با جادوگری و شیطان‌پرستی مرتبط شدند و به عنوان حیوانات بدشگون شناخته می‌شدند. در دوران شکار جادوگران، گربه‌های سیاه اغلب به عنوان همراه جادوگران تصور می‌شدند و به همین دلیل کشته می‌شدند.
در گذشته، مردم به بسیاری از پدیده‌های طبیعی و موجودات زنده، به ویژه آن‌هایی که شباهت کمی به انسان داشتند، با ترس نگاه می‌کردند. گربه‌ها به دلیل رفتارهای شبانه و مستقل خود، اغلب با نیروهای شیطانی مرتبط می‌شدند.
در دوران شیوع بیماری طاعون، موش‌ها ناقل اصلی این بیماری بودند. از آنجایی که گربه‌ها شکارچی موش بودند، با کشتن آن‌ها، جمعیت موش‌ها افزایش یافت و در نتیجه بیماری طاعون گسترش بیشتری پیدا کرد. این امر باعث شد که گربه‌ها به عنوان عامل شیوع بیماری شناخته شوند. البته بازی اتاق فرار معروفی نیز به اسم اتاق فرار گربه سیاه هم با توجه به همین موضوع احداث شده است.
ماه کامل
نور درخشان و زیبایی بی‌نظیر ماه کامل، از دیرباز توجه انسان‌ها را به خود جلب کرده است. این پدیده آسمانی، در طول تاریخ، در فرهنگ‌ها و ادیان مختلف، مفاهیم و معانی گوناگونی داشته است. در اساطیر یونان، ماه با الهه آرتمیس، الهه شکار و ماه، مرتبط بود. آرتمیس به عنوان نمادی از بکارت، پاکی و طبیعت وحشی شناخته می‌شد.
در اسلام، ماه نقش مهمی در تعیین اوقات شرعی مانند ماه رمضان دارد. همچنین، ماه کامل به عنوان نمادی از زیبایی و عظمت خداوند تلقی می‌شود. در روم باستان، ماه با الهه دیانا، معادل رومی آرتمیس، مرتبط بود. دیانا نیز به عنوان الهه ماه، شکار و طبیعت وحشی پرستش می‌شد. در بسیاری از افسانه‌ها، گرگینه‌ها در شب‌های ماه کامل به شکل گرگ در می‌آیند.
افسانه گرگینه و ارتباط آن با ماه کامل، یکی از قدیمی‌ترین و جذاب‌ترین داستان‌هایی است که در فرهنگ‌های مختلف روایت شده است. این باور که در شب‌های ماه کامل، انسان‌ها به گرگینه تبدیل می‌شوند، ریشه در ترس‌های اولیه انسان از طبیعت، حیوانات وحشی و نیروهای ماورایی دارد. ماه کامل به عنوان نمادی از دگرگونی و تغییر شناخته و به همین دلیل، با تبدیل انسان به گرگینه مرتبط است.
ناخن گرفتن در شب
باور به اینکه نباید در شب ناخن گرفت، یکی از خرافات رایج در بسیاری از فرهنگ‌ها، از جمله ایران است. این باور ریشه در دلایل مختلفی دارد که اغلب به باورهای مذهبی، فرهنگی و حتی علمی (هرچند غلط) مرتبط می‌شود. یکی از دلایل رایج این باور، برخی معتقدند در شب کلسیم بیشتری در ناخن‌ها جمع و در نتیجه، ناخن در این زمان باعث بیماری یا مشکلات دیگری خواهد شد. اما هیچ‌گونه پایه علمی برای این ادعا وجود ندارد.
برخی باور دارند که ناخن‌ها با روح انسان مرتبط هستند و قطع کردن آن‌ها در شب می‌تواند باعث اختلال در تعادل روح و روان شود. در برخی فرهنگ‌ها، باور بر این که در شب، ارواح و موجودات ماورایی فعال‌تر و ناخن گرفتن در این زمان آن‌ها را عصبانی خواهد کرد.
باور به اینکه نباید در شب ناخن گرفت، صرفاً یک خرافه است و هیچ پایه علمی ندارد. این باور از نسلی به نسل دیگر منتقل و ریشه در ترس‌ها و باورهای فرهنگی دارد. برای حفظ سلامت ناخن‌ها، بهتر است به طور منظم و در هر زمانی از روز که مناسب است، ناخن‌های خود را کوتاه کنید.
عطسه کردن
یک واکنش طبیعی بدن به تحریکات بینی و گلو عطسه کردن است. اگرچه زمان می‌گذرد، اما این عمل ساده همچنان در فرهنگ‌های مختلف، از جمله فرهنگ ایرانی، با خرافات و باورهای دیرینه‌ای همراه است. در بسیاری از فرهنگ‌ها، عطسه به عنوان نشانه‌ای از حضور نیروهای نامرئی مانند فرشتگان یا ارواح تلقی می‌شده است. در برخی فرهنگ‌ها، عطسه کردن در خواب تعابیر مختلفی داشته و به عنوان نشانه‌ای از اتفاقات خوب یا بد تعبیر می‌شده است.
علل پایداری خرافات
- ترس از ناشناخته‌ها: انسان‌ها از ناشناخته‌ها می‌ترسند و به دنبال توضیحی برای پدیده‌های طبیعی و روانی هستند.
- نیاز به کنترل: انسان‌ها تمایل دارند بر زندگی خود کنترل داشته باشند. خرافات، با ارائه راهکارهایی برای جلوگیری از بدشانسی یا جذب خوشبختی، به افراد احساس کنترل بیشتری می‌دهد.
- انتقال فرهنگی: خرافات از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شوند و به بخشی از هویت فرهنگی یک جامعه تبدیل می‌شوند.
مهم است بدانیم که خرافات فاقد پایه علمی هستند و نباید بر تصمیم‌گیری‌های مهم زندگی تأثیر بگذارند.